Lezen als onderdeel van betekenisvol taal leren
Projectmatig onderwijs waarin de taaldomeinen lezen, schrijven, spreken en taalkennis geïntegreerd worden aangeboden in projecten. Dat is de praktijk op OBS de Graswinkel in Weert. Carmen Verest en Bart Keijers vertellen erover. Carmen is taalcoördinator en leerkracht van team 2 (groep 3-4) en Bart is schoolleider en intern begeleider. “We zien kinderen die succeservaringen opdoen en met plezier lezen en leren.” Bekijk hier het vormgegeven portret.
Toen Carmen vorig jaar de opleiding tot taalcoördinator volgde, besefte ze trots dat haar school een voorloper is op het gebied van taal-/leesonderwijs. “In de opleiding werd benadrukt dat we, onder andere gezien de nieuwe kerndoelen, naar geïntegreerd taalonderwijs toe moeten, maar wij hebben er 9 jaar geleden al voor gekozen om de methodes los te laten en het taalonderwijs aan te bieden als één geheel. Lezen staat in ons onderwijs niet op zich, maar is een belangrijk onderdeel van betekenisvol taal leren.”
OBS de Graswinkel
OBS de Graswinkel heeft het leerstofjaarklassensysteem losgelaten. De leerlingen zitten in basisgroepen die zijn verdeeld over vier teams. Zo is Carmen leerkracht van team 2 waar kinderen van 6 tot 8 jaar onderwijs. Op OBS de Graswinkel wordt het onderwijs aangeboden in projecten, waarin de vakken geïntegreerd aan de orde komen. De taalmethodes zijn vervangen door een taalleerlijn. In de projecten werken de leerlingen op hun eigen niveau gedurende zes weken schoolbreed aan hetzelfde project, bijvoorbeeld ‘Omgaan met elkaar’ of ‘Inrichten van je eigen omgeving’. Op dit moment staat het thema ‘Beleven van onze planeet’ centraal.
Betekenisvol
Doordat het taal-/leesonderwijs is geïntegreerd in de projecten, lezen kinderen altijd in een betekenisvolle context. Daardoor beklijft de inhoud van teksten beter. “De kinderen zijn langere tijd met een project bezig en lezen en leren daar veel over”, zegt Carmen. “We bieden elke week een nieuwe bron aan die over het project gaat. Dat zijn verschillende tekstsoorten, bijvoorbeeld een artikel, een verhaal, een websitepagina, een brief of een gedicht. Daarnaast levert de bibliotheek in Weert, waarmee we nauw samenwerken, voor elk project boeken aan. De kinderen lezen binnen de projecten altijd met een doel en verwerken de inhoud op verschillende manieren; ze voeren er bijvoorbeeld een gesprek over, ze krijgen een schrijfopdracht of ze kijken een informatief filmpje dat te maken heeft met de inhoud van tekst. Daarnaast zijn er bezoeken van en naar maatschappelijke organisaties die passen bij het project.”
De kinderen zijn langere tijd met een project bezig en lezen en leren daar veel over
Omdat alle bronnen te maken hebben met het projectthema, komen in de teksten die de kinderen lezen vaak dezelfde woorden terug. Zo breiden kinderen op een natuurlijke manier, in betekenisvolle contexten, hun woordenschat uit. “Wij geven geen ‘woordenschatlessen’, maar zetten erop in dat kinderen door te ‘beleven’ op een natuurlijke manier taal leren en hun woordenschat uitbreiden”, vertelt Carmen. “Doordat de leerlingen bij nieuwe informatie allerlei opdrachten krijgen, bijvoorbeeld iets schrijven of presenteren, gaan ze de woorden ook gebruiken. De leerlingen werken in een project ook altijd toe naar een eindproduct waarbij ze de bronnen en de woorden gebruiken.”
Lezen is dus helemaal verweven in al het leren. Slechts een aantal onderdelen van het taalonderwijs wordt cursorisch aangeboden, zoals taalverzorging en de spellingscategorieën. “Maar ook dat oefenen we niet alleen apart”, zegt Carmen. “Je komt op die leerstofonderdelen terug als ze aan de orde zijn geweest. Als je bijvoorbeeld ziet dat een leerling in een schrijfopdracht iets verkeerd heeft gespeld, dan pak je de spellingscategorieën er weer even bij. Je bespreekt dan dat je als ‘schrijver’ wil communiceren, en dat een tekst duidelijk en in orde moet zijn voor een lezer. We bieden spelling dus wel apart aan, maar het oefenen ervan is verweven in het onderwijs.”
Leerlijnen
Een ander belangrijk kenmerk van het taal-/leesonderwijs op OBS de Graswinkel is dat het curriculum is uitgewerkt in een leerlijn die de kinderen in hun eigen tempo doorlopen. Op basis van in vaardigheden uitgewerkte ontwikkelingslijnen zien leerkrachten wat het kind gezien zijn leeftijd zou moeten beheersen. “Je kijkt waar een kind op de leerlijn staat en wat de volgende ontwikkelingsstap is”, vertelt Carmen. “Zo weet je wat de leerling nodig heeft en kun je kinderen opdrachten, feedback en ondersteuning geven die aansluiten bij de behoeften van het betreffende kind. Zo volgt ieder kind z’n eigen ontwikkelingstempo.”
De kinderen weten dat ze allemaal in hun eigen tempo mogen leren
“De kinderen weten dat ze allemaal in hun eigen tempo mogen leren”, vult Bart aan. “Er is dus geen vergelijking meer en daar zijn de leerlingen ook helemaal niet mee bezig. Ieder doet zijn eigen werk op zijn eigen manier en iedereen mag trots zijn op zichzelf.”
Observeren
Om de ontwikkeling van de kinderen te volgen en vast te stellen waar ze zich op de leerlijn bevinden, observeren de leerkrachten de leerlingen veel. Observatie is op OBS de Graswinkel het belangrijkste toetsinstrument. “De tekst die we wekelijks aanbieden lezen we eerst klassikaal voor”, vertelt Carmen. “Gedurende de week voer ik in kleine groepjes gesprekken over deze tekst aan de hand van denkvragen van de taxonomie van Bloom. Door tijdens die gesprekken goed te observeren, haal ik veel informatie op over het leesbegrip van de kinderen. Op basis daarvan formuleer ik streefdoelen voor de individuele kinderen. Kinderen die achterblijven, krijgen pre-teaching of extra ondersteuning, meestal in groepjes. Wat we in ieder geval níét doen is het leesaanbod vereenvoudigen.”
De Beeldredaktie / John Peters
Voor taalverzorging, spelling en begrijpend lezen wordt twee keer per jaar de LVS-toets afgenomen. “En uiteindelijk is er natuurlijk de doorstroomtoets”, zegt Bart. “Gelukkig scoren we daarmee al een aantal jaren boven het landelijk gemiddelde. Daar zijn we blij mee. We zien ook dat de intrinsieke motivatie van kinderen de afgelopen jaren sterk is toegenomen. En dat is misschien wel de allerbelangrijkste opbrengst: we zien blije kinderen, die succeservaringen opdoen en met plezier lezen en leren.”
Lerende cultuur
Het (taal-/lees)onderwijs op OBS de Graswinkel vraagt specifieke kennis en vaardigheden van leerkrachten. Zo moeten ze zich de visie en het onderwijsconcept eigen maken, kennis hebben van de projecten, de routines, de kwaliteitsafspraken en van de leerlijn taal. Ook vereist de werkwijze een bepaalde attitude, zegt Carmen: “Je moet zien en snappen dat het niet alleen draait om expliciete instructie, maar dat het er vooral om gaat dat je als leerkracht alle kansen en impliciete momenten om taal te leren ziet en benut. Ook hoort er een bepaalde taal bij onze visie en onze manier van werken. Zo spreken wij bijvoorbeeld niet van ‘begrijpend lezen’ maar van ‘bronnen’. Ook dat moeten nieuwe collega’s zich eigen maken.”
“Mensen hebben dat niet allemaal meteen in de vingers,” zegt Bart. “Dat hoeft ook niet. Wel moeten ze gemotiveerd zijn om het te leren en erin te investeren. Daar zijn volop mogelijkheden voor. We hebben veel studiedagen waar de teams de projecten samen voorbereiden. Dat is zeer leerzaam en ondersteunend voor nieuwe leerkrachten. We hebben geen deuren in onze klaslokalen en het is hier heel normaal dat je bij een collega binnenloopt om iets te vragen of om samen te sparren. Er heerst op onze school een cultuur van samenwerken en samen leren. Dat is voor nieuwe leerkrachten heel prettig en leerzaam. Het is misschien wel typerend dat wij een extreem jong team hebben. Leerkrachten komen bijvoorbeeld via een stage of als vervanger binnen, worden enthousiast over onze werkwijze en willen graag blijven. Ze realiseren zich dat deze manier van werken wel even wennen is, maar ze zien wat het bij kinderen en bij leerkrachten oplevert aan plezier en werkgeluk.”
Nooit klaar
Carmen en Bart benadrukken dat het taal-/leesonderwijs steeds in ontwikkeling zal blijven. “We bouwen een brug terwijl we eroverheen lopen”, zegt Bart. “Het is nooit klaar, we blijven ontwikkelen en passen ons onderwijs aan als dat nodig of gewenst is.”
Het is nooit klaar, we blijven ontwikkelen en passen ons onderwijs aan als dat nodig of gewenst is
De komende periode wil de school nadrukkelijker aandacht besteden aan vrij lezen. Omdat het team zich de afgelopen jaren sterk heeft gericht op de ontwikkeling van betekenisvol taal-/leesonderwijs, is deze kant van lezen wat onderbelicht gebleven. “Er is al wel tijd voor vrij lezen en in het kader van leesbevordering komt er bij elk project een leesconsulent van de bibliotheek op school,” zegt Carmen, “maar we willen dat versterken. Om te beginnen gaan we onze boekencollectie opfrissen, want we hebben onlangs op een studiedag vastgesteld dat die wat ouderwets is. We willen graag een mooie bieb van hoge kwaliteit, dus daar gaan we nu mee aan de slag.”