Bij onderzoekend en ontwerpend leren gebruiken scholen vaak de zogenoemde ‘O&O cyclus’, waarbij kinderen een aantal vaste stappen doorlopen. In hoeveel stappen het proces wordt opgeknipt verschilt (de cyclus bestaat uit 3, 5 of 7 stappen), maar meestal leren kinderen om de stappen chronologisch, in een vaste volgorde, te doorlopen. Bij tegel 3a bij Nieuwsgierigheid gingen we daar al dieper op in.
Dat geeft houvast, maar brengt ook risico’s met zich mee. Voor kinderen kan het rigide volgen van zo’n stappenplan leiden tot een keurslijf en dat kan soms frustrerend zijn. Want de leerling loopt tijdens het proces tegen vraagstukken of tegenstrijdigheden aan, waardoor het bijvoorbeeld nodig is om een stap terug te doen of om een bepaalde stap te herhalen. Om het onderzoek/ontwerp goed uit te voeren, is het vaak nodig om heen en weer te switchten tussen de stappen van de cyclus. Het kan kinderen frustreren als ze die mogelijkheid niet krijgen. Daarom is het belangrijk dat leraren kinderen leren om flexibel om te gaan met de O&O cyclus. Echte wetenschappers en ontwerpers switchen immers ook regelmatig tussen de O&O stappen!
Daarnaast kan het stappenplan leraren de indruk geven dat een O&O project altijd heel groot moet zijn. Je kunt echter de stappen ook kleiner benaderen en al in één les laten terugkomen. In de bijgevoegde inspiratiemappen Onderzoekend en Ontwerpend Leren voor de onderbouw, middenbouw en bovenbouw staan veel voorbeelden van laagdrempelige ideeën waarmee kinderen in korte lessen op onderzoek kunnen uitgaan. Ook vind je daar achtergrondinformatie en interviews over onderzoekend en ontwerpend leren in de praktijk.
De eerste stappen van de cyclus zijn ‘verkennen’ en ‘een onderzoeksvraag formuleren.’ Dat zijn voor de ontwikkeling van verwondering en nieuwsgierigheid hele belangrijke stappen, maar zij worden in bestaande O&O materialen en projecten nog wel eens overgeslagen. De onderzoeksvraag of ontwerpopdracht ligt vaak al vast. Dat is een gemiste kans. Want het is essentieel dat het onderzoek/ontwerp voortkomt uit de nieuwsgierigheid van kinderen en is gebaseerd op hun eigen onderzoeksvragen. Daarom is het belangrijk dat kinderen ruim de tijd krijgen om te verkennen en ‘aan te rommelen’, zodat zij hun nieuwsgierigheid kunnen omzetten in een eigen onderzoeksvraag of ontwerpidee. In het artikel ‘Onderzoekend leren, de nieuwsgierigheid voorbij’ wordt nog eens kritisch gekeken naar het al te strak volgen van de O&O stappen en wordt een pleidooi gehouden voor het belang van de eerste stappen.
Als je nog meer handvatten wilt over vraaggestuurd leren, kijk dan ook eens naar de materialen en filmpjes op: www.kwtg.nl/vragenkompas/