Soms krijgen we de vraag of we nu moeten spreken over ‘leren onderzoeken’ of ‘onderzoekend leren’. Beide begrippen worden gebruikt; het verschil tussen de twee termen zit eigenlijk in het onderscheid tussen:
Vaak wordt gedacht dat onderzoek doen draait om ‘waarheidsvinding’, maar zeker in het basisonderwijs zou de nadruk moeten liggen op de eerste stappen van de ontwerp- of onderzoekscyclus: het komen tot vragen over allerlei dingen die je in je omgeving kunt tegenkomen en het kijken of je samen mogelijke antwoorden of ontwerpoplossingen kunt voorspellen. Daarbij horen observeren, patronen ontdekken, classificeren, simpel onderzoeken of ontwerpen en mogelijk ook ‘waarheids’ toetsing. Maar dat laatste is dus niet noodzakelijk om leerlingen ook daadwerkelijk onderzoekend of ontwerpend bezig te laten zijn. In het voortgezet onderwijs ligt dat anders, daar wordt meer ingezet op ‘leren onderzoeken’ en het doorlopen van de hele O&O cyclus, ter voorbereiding op de profielwerkstukken.
Als er veel nadruk ligt op het doorlopen van alle stappen van de O&O cyclus, is er dus vooral sprake van ‘leren onderzoeken’. Kinderen leren hoe je een onderzoek van A tot Z moet uitvoeren, hoe je als onderzoeker of ontwerper moet opereren om hypotheses te toetsen. Dat is niet per se het doel van onderzoekend en ontwerpend leren in het basisonderwijs. Daar gaat het vooral om jezelf verwonderen en eigen vragen formuleren. Dit kun je bij verschillende vakken integreren en inzetten als een didaktiek. Dit wordt uitgebreid besproken in diverse tegeltjes bij het thema nieuwsgierigheid.
De benadering waarbij ‘waarheidsvinding’ vooral de boventoon voert, wordt in de Engelstalige literatuur ook wel ‘fair testing’ genoemd. Je onderzoekt of iets waar is, of iets klopt, of een hypothese kan worden bevestigd. Zeker in het primair onderwijs gaat het echter niet zozeer om het resultaat (de ‘waarheid’), maar vooral om het proces: het ontwikkelen van het hogere orde denken en een onderzoekende houding. Daarom is het ook zo belangrijk dat de eerste twee stappen van de O&O cyclus – verkennen en je eigen vragen formuleren – veel aandacht krijgen.
In de bijgevoegde SLO poster staan alle stappen van de O&O cyclus beschreven. Je hoeft deze dus niet steeds allemaal te doorlopen met je leerlingen. In het artikel ‘Beter leren door onderzoek’ vind je veel voorbeelden van verschillende vormen van onderzoek die je met je leerlingen kunt doen en meer achtergrond over het begeleiden van onderzoekend leren. Wanneer je wél met je leerlingen alle stappen wil doorlopen en wil oefenen met ‘waarheidsvinding’ kun je het artikel en het bijbehorende werkblad en de oefening over ‘eerlijk onderzoek doen’ gebruiken.
