We typeren een schoolbestuur of school als een lerende organisatie als deze het vermogen heeft om zich routinematig en systematisch te ontwikkelen en te innoveren. De organisatie kan zich aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen en omstandigheden, doordat teamleden (zowel individueel als samen) leren om hun visie en ambities te ontwikkelen, bij te stellen en te realiseren (Kools, 2020).
Het is belangrijk dat scholen/stichtingen zich ontwikkelen tot lerende organisaties, omdat een lerende organisatie:
Omdat er nog weinig concrete handvatten beschikbaar zijn voor de wijze waarop je een lerende organisatie kunt bevorderen, hebben we samen met besturen en schoolleiders dit dossier ontwikkeld.
Marsick en Watkins hebben in 2003 een model voor de lerende organisaties ontwikkeld, dat in veel sectoren en landen wordt gebruikt. Kools (2020) vertaalde dit model in zijn proefschrift naar het onderwijs en toonde het belang ervan aan voor onze sector
Hiervan afgeleid onderscheiden we acht dimensies van een lerende organisatie, zoals ook geformuleerd in de NRO Kennisagenda Lerende Organisatie (Ros, 2021). Deze dimensies zijn geformuleerd op school- en op bestuursniveau.
Dit dossier is ontwikkeld door Anje Ros en Linda van den Bergh, lectoren bij Fontys Hogescholen. Zij werkten hierbij samen met bestuurders, beleidsmedewerkers, schoolleiders en leerkrachten van de schoolbesturen KPOA, Optimus, Signum en Flores, met Henderijn Heldens (onderzoeker van Fontys) en Gea Spaans (Platform Samen Onderzoeken). De redactie is verzorgd door Tekstbureau Elise Schouten en de productie door Rosenmullers Communicatie & Organisatie.
Als het gaat om de ontwikkeling van een lerende organisatie, begint geen enkele school of bestuur ‘bij nul’ en is geen enkele school of bestuur ooit ‘klaar’, want het onderhoud van een lerende organisatie vraagt voortdurend aandacht. Dit dossier biedt besturen en scholen handvatten en inspiratie om zich verder te ontwikkelen als lerende organisatie, maar zij kiezen zelf wat op dit moment bij de organisatie past. Dat is mogelijk, omdat we een variatie aan suggesties en voorbeelden aanreiken, zodat elke organisatie, waar deze ook staat, er iets uit kan halen. Steeds maak je zelf een vertaalslag naar concrete interventies in je eigen stichting of school.
Omdat de dimensies van de lerende organisatie veelomvattend zijn, is het belangrijk om keuzes te maken. Daarbij moet gezegd worden dat de dimensies met elkaar samenhangen en de ene dimensie voorwaardelijk is voor de ander, maar ook kan versterken. Dit betekent dat de dimensie die het minst is ontwikkeld, de ontwikkeling van andere dimensies kan belemmeren. Het betekent ook dat het werken aan één dimensie vaak ook positief uitpakt voor andere dimensies.
Dit formulier kun je gebruiken om met elkaar het gesprek te voeren over waar je staat als lerende organisatie op de acht dimensies en wat de ambities zijn voor de komende twee jaren. Nadat je dit formulier hebt ingevuld, heb je een goed beeld van de mate waarin je school of stichting een lerende organisatie is en kies je één of twee dimensies die de meeste aandacht behoeven.
Voor elke dimensie hebben we een zogenoemde ‘spiegelkaart’ ontwikkeld. Op de voorkant staan aandachtspunten en suggesties voor besturen en op de achterkant voor scholen. De voorkant is bedoeld voor bestuurders en beleidsmedewerkers en de achterkant voor schoolleiders en leraren (specialist/teacher leader) die willen werken aan een lerende organisatie. Op elke kaart is de betreffende dimensie kort omschreven en staan er twee uitdagingen, ofwel weerbarstige aspecten van deze dimensie. Ook staan er op elke spiegelkaart aandachtspunten en suggesties, citaten van besturen en scholen en een QR-code die toegang geeft tot literatuur over de betreffende dimensie.
Met scholen en bestuurders van vier schoolbesturen hebben we interviews afgenomen over de dimensies van de lerende organisatie. Per bestuur is er gesproken met een bestuurder en een beleidsmedewerker en met een schoolleider en een MT-lid of expert-leraar van een school. We hebben voor deze vier besturen gekozen omdat zij bewust werken aan de ontwikkeling van een lerende organisatie. Elk bestuur heeft een school gekozen waarin deze ontwikkeling zichtbaar is. Het is inspirerend dat de vier besturen sterk verschillen in de aanpak die zij volgen bij de doorontwikkeling van de lerende organisatie.
Per dimensie van de lerende organisatie vind je een aantal verdiepende (online) publicaties. Deze lijst is uiteraard niet uitputtend, maar de opgenomen publicaties bevatten verwijzingen naar meer literatuur.
Dit formulier kun je gebruiken om met elkaar het gesprek te voeren over waar je staat als lerende organisatie op de acht dimensies en wat de ambities zijn voor de komende twee jaren. Nadat je dit formulier hebt ingevuld, heb je een goed beeld van de mate waarin jouw school een lerende organisatie is en kies je één of twee dimensies die de meeste aandacht behoeven. De pdf is aanklikbaar en kan je na gebruik opslaan op je eigen computer.
Dit formulier kun je gebruiken om met elkaar het gesprek te voeren over waar je staat als lerende organisatie op de acht dimensies en wat de ambities zijn voor de komende twee jaren. Nadat je dit formulier hebt ingevuld, heb je een goed beeld van de mate waarin jouw stichting een lerende organisatie is en kies je één of twee dimensies die de meeste aandacht behoeven. De pdf is aanklikbaar en kan je na gebruik opslaan op je eigen computer.
Deze handreiking over het werken met bovenschoolse leerteams gaat in op het belangrijkste doel van bovenschoolse professionaliseringsteams: dat experts van elkaar leren en dat zij hun expertise onderhouden, uitwisselen en doorontwikkelen.
Om samen met directeuren systematisch te werken aan de ontwikkeling van een lerende organisatie, kunnen besturen de ‘Spiegelkaarten Lerende Organisatie’ inzetten in gesprekken met (één of meer) directeuren, zoals ontwikkelgesprekken of een directeurenberaad.
Deze handreiking is bedoeld voor scholen die willen leren van andere scholen binnen het bestuur om zich te ontwikkelen tot een lerende organisatie.
Deze handreiking is bedoeld voor besturen die van elkaar willen leren als zij zich willen ontwikkelen tot een lerende organisatie.
Interview over de dimensies van de lerende organisatie met Winfried Roelofs, voorzitter van het College van Bestuur van KPOA en Carmen van Liempt, hoofd P&O bij KPOA.
Interview over de dimensies van de lerende organisatie met Marieke Soesbergen, schoolleider en Karin Bakker, leraar op de Berg in Amersfoort.
Interview over de dimensies van de lerende organisatie met Jan Heijman, voorzitter van het College van Bestuur van Signum en Adriaan Mellema, hoofd Kwaliteit, Innovatie en Ontwikkeling bij Signum.
Interview over de dimensies van de lerende organisatie met Ilonka Waterloo, schoolleider en Madelon Pruijsers, (academische) leraar van KC Zuiderster in ’s-Hertogenbosch.
Interview over de dimensies van de lerende organisatie met Yvonne Visser, lid van het College van Bestuur van Flores Onderwijs en Rebekka Bersee, manager onderwijsontwikkeling bij Flores Onderwijs.
Interview over de dimensies van de lerende organisatie met Julia van Broeckhuijsen, schoolleider en Hanneke van den Berg, leraar van groep 5-6 van de Jan Ligthartschool.
Interview over de dimensies van de lerende organisatie met Harrie van de Ven, voorzitter van het College van Bestuur van Optimus en Lieke Wellens, orthopedagoog bij Optimus.
Interview over de dimensies van de lerende organisatie met Michel van der Kraan, schoolleider en Erinn Niezing, leraar in groep 7 van basisschool De Raamdonk in Grave.
Schoolleiders hebben een belangrijke rol in de ontwikkeling van hun school naar een lerende organisatie. Voor scholen is het belangrijk dat zij zich ontwikkelen naar een lerende organisatie, omdat zij dan niet alleen systematisch werken aan onderwijskwaliteit, maar ook een aantrekkelijk leer- en werkklimaat hebben voor leerlingen en leraren. In dit artikel laten Anje Ros, Henderijn Heldens en Linda van den Bergh zien wat een lerende organisatie betekent en hoe schoolleiders de ontwikkeling ervan kunnen stimuleren.
De derde dimensie in de lerende organisatie gaat over het benutten van aanwezige kennis in de school. Marlon van de Put, Judith Amels en Patrick van Schaik werken die in dit artikel uit naar de rol die de schoolleider hierin heeft. Onderzoeksmatig werken en leiderschap spreiden zijn twee belangrijke factoren die bijdragen aan het benutten van die kennis. Leerkrachten voelen zich dan sterker betrokken bij de onderwijsontwikkeling. Zij waarderen het als zij hun expertise kunnen inzetten voor de school.
Schoolleiders hebben een belangrijke rol in de ontwikkeling van hun school als lerende organisatie. In dit derde artikel gaan Anje Ros, Loes van Wessum en Henderijn Heldens in op het leidinggeven aan het leren van professionals in de school.
Een onderwijsvisie geeft richting, ruimte en betekenis aan het dagelijks handelen van leraren. Onderwijsontwikkeling wordt duurzaam als een team vanuit heldere visie en een collectieve ambitie werkt waar alle teamleden zich eigenaar van kunnen voelen. Loes van Wessum en Judith Amels beschrijven in dit artikel op welke wijze de schoolleider leiding kan geven aan visieontwikkeling?
Een school als lerende organisatie werkt niet alleen systematisch aan beter onderwijs, maar ook aan de professionaliteit van het team en van de organisatie als geheel. In deze bijdrage gaan Patrick van Schaik, Marlon van de Put en Anje Ros in op voorwaarden in structuur en beleid die van belang zijn voor het creëren van een school als lerende organisatie. De schoolleider heeft hierin een sleutelrol te vervullen.
Tijdens dit webinar geeft Anje Ros een toelichting op de dimensies van de lerende organisatie, hoe je hieraan kunt werken en wat je dit oplevert. Vervolgens vindt er een panelgesprek plaats met onze drie experts Sylvia Veltmaat, Lieke Wellens en Ilonka Waterloo.
