Kennistafel Effectief Leesonderwijs
De afgelopen decennia is veel wetenschappelijke kennis ontwikkeld over effectief leesonderwijs in begrijpend lezen. Deze kennis vindt nog onvoldoende zijn weg naar de praktijk. De Kennistafel Effectief Leesonderwijs, een initiatief van de PO-Raad, VO-raad en het NRO, heeft als één van haar doelen kennis verzamelen over effectief leesonderwijs en het voor leraren toepasbaar maken van deze kennis.
Dit dossier bevat de opbrengsten van de Kennistafel Effectief Leesonderwijs en interessante webinars, artikelen en praktijkvoorbeelden.
Nieuws
Opbrengsten
Help ons het leesonderwijs te verbeteren!
Heb jij het afgelopen jaar gewerkt met de Kwaliteitswaaier? We zijn benieuwd naar jouw ervaringen! Jouw feedback is onmisbaar om de waaier nóg beter te laten aansluiten bij de praktijk en te werken aan nieuwe tools die het begrijpend leesonderwijs in het po en vo naar een hoger niveau tillen.
Hoe gebruik je de kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen in de praktijk?
De kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen is aangevuld met tutorials, waarin onderwijsprofessionals in korte video’s uitleggen hoe elke bouwsteen in de praktijk kan worden toegepast.
Onderzoeksagenda voor het leesonderwijs
Onderwijs- en onderzoeksprofessionals konden vanaf juni 2023 hun onderzoeksvragen indienen bij de
Kennistafel. Onder begeleiding van drie hoogleraren/onderzoekers – Eliane Segers, Paul van den Broek en Roel van Steensel – hebben zij die input nader toegelicht en de input is vervolgens gevat in deze Onderzoeksagenda.
Kwaliteitswaaier | Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen
Deze kaarten beschrijven wat effectief leesonderwijs betekent voor de vier verschillende rollen in het onderwijs. De kaarten kunnen niet los van elkaar gezien worden. Juist de samenhang van de kaarten maakt leesonderwijs effectief. We spreken daarom niet van losse kwaliteitskaarten, maar van samenhangende kaarten die gezamenlijk een ‘kwaliteitswaaier’ vormen.
Kennistafel effectief leesonderwijs: inventarisatie initiatieven
Ten behoeve van de inventarisatie van de kennistafel Effectief leesonderwijs heeft een expert- en veldraadpleging plaatsgevonden en is een aanvullende zoekopdracht uitgevoerd. Deze informatieverzameling heeft geleid tot een lijst van 149 unieke initiatieven die vervolgens gebundeld zijn om zo een overzicht te maken. Dit rapport beschrijft de werkwijze en uitkomsten van de inventarisatie.
Visiestuk | Kennistafel effectief leesonderwijs
In het visiestuk Beter leesonderwijs: van weten naar doen! legt de Kennistafel Effectief Leesonderwijs een raamwerk neer voor goed leesonderwijs en voor de acties die nodig zijn om de voorwaarden voor goed leesonderwijs te realiseren. Het visiestuk is de opbrengst van het eerste jaar van de kennistafel.
Tutorials
Tutorial 1 – PO: Laat leerlingen een langere periode over hetzelfde kennisrijke brede thema lezen
Deze tutorial past bij Bouwsteen 1 uit de Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Anne de Vries, leerkracht CKC Het Stroomdal deelt zijn praktijkervaring.
Tutorial 1a – PO: Geef de leerlingen een doel om te lezen
Deze tutorial past bij Bouwsteen 1a uit de Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Anne de Vries, leerkracht CKC Het Stroomdal deelt zijn praktijkervaring.
Tutorial 2 – PO: Laat leerlingen gevarieerde teksten van goede kwaliteit lezen
Deze tutorial past bij Bouwsteen 2 uit de Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Anne de Vries, leerkracht CKC Het Stroomdal deelt zijn praktijkervaring.
Tutorial 2a – Primair Onderwijs: Motiveer leerlingen om te gaan lezen
Deze tutorial past bij Bouwsteen 2a uit de Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Anne de Vries, leerkracht CKC Het Stroomdal deelt zijn praktijkervaring.
Tutorial 3 – PO: Laat leerlingen aan de slag gaan met teksten door erover te praten en te schrijven
Deze tutorial past bij Bouwsteen 3 uit de Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Anne de Vries, leerkracht CKC Het Stroomdal deelt zijn praktijkervaring.
Tutorial 4 – PO: Verzamel gegevens over de leesontwikkeling en pas daar het onderwijs op aan
Deze tutorial past bij Bouwsteen 4 uit de Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Hoe pas je deze bouwsteen toepassen in de praktijk? Anne de Vries, leerkracht CKC Het Stroomdal deelt zijn praktijkervaring.
Tutorial 1 – VO: Laat leerlingen een langere periode over hetzelfde kennisrijke brede thema lezen
Deze tutorial past bij Bouwsteen 1 uit de Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Linda Vos, docent Nederlands Bonifatius mavo en Bastiaan den Bakker, docent aardrijkskunde Bonifatius mavo delen hun praktijkervaring.
Tutorial 1a – VO: Geef de leerlingen een doel om te lezen
Deze tutorial past bij Bouwsteen 1a uit de Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Linda Vos, docent Nederlands Bonifatius mavo deelt haar praktijkervaring.
Tutorial 2 – VO: Laat leerlingen gevarieerde teksten van goede kwaliteit lezen
Deze tutorial past bij Bouwsteen 2 uit de Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Linda Vos, docent Nederlands Bonifatius mavo deelt haar praktijkervaring.
Tutorial 2a – VO: Motiveer leerlingen om te gaan lezen
Deze tutorial past bij Bouwsteen 2a uit de Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Linda Vos, docent Nederlands Bonifatius mavo en Janine van Loenen, Programmacoördinator Flevomeer bibliotheek delen hun praktijkervaring.
Tutorial 2b – VO: Hoe leerlingen begrip van een tekst kunnen monitoren, herstellen of versterken
Deze tutorial past bij Bouwsteen 2b uit de Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Linda Vos, docent Nederlands Bonifatius mavo deelt haar praktijkervaring.
Tutorial 3 – VO: Laat leerlingen aan de slag gaan met teksten door erover te praten en te schrijven
Deze tutorial past bij Bouwsteen 3 uit de Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Linda Vos, docent Nederlands Bonifatius mavo deelt haar praktijkervaring.
Tutorial 4 – VO: Verzamel gegevens over de leesontwikkeling en pas daar het onderwijs op aan
Deze tutorial past bij Bouwsteen 4 uit de Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Linda Vos, docent Nederlands Bonifatius mavo deelt haar praktijkervaring.
Tutorial 1 – bestuurder & schoolleider: Prioriteren
Stel effectief Leesonderwijs als prioriteit. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Christel Wieman, bestuurder bij Stichting Klasse en Mark Brijan, directeur De Marke, Etty Hillesum Lyceum delen hun praktijkervaring.
Tutorial 2 – bestuurder & schoolleider: Schoolspecifiek leesbeleid
Stel een schoolspecifiek leesbeleid op. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Christel Wieman, bestuurder bij Stichting Klasse en Mark Brijan, directeur De Marke, Etty Hillesum Lyceum delen hun praktijkervaring.
Tutorial 3 – bestuurder & schoolleider: Monitoring en evaluatie
Monitor en evalueer. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Christel Wieman, bestuurder bij Stichting Klasse en Mark Brijan, directeur De Marke, Etty Hillesum Lyceum delen hun praktijkervaring.
Tutorial 4 – Bestuurder & schoolleider: Ouderbetrokkenheid
Stimuleer ouderbetrokkenheid. Hoe pas je deze bouwsteen toe in de praktijk? Christel Wieman, bestuurder bij Stichting Klasse en Mark Brijan, directeur De Marke, Etty Hillesum Lyceum delen hun praktijkervaring.
Webinars
Webinar | De rol van de schoolleider bij de verbetering van het leesonderwijs
Tijdens het webinar op 7 december 2023 lichtte Mirjam Snel (voorzitter Kennistafel Effectief Leesonderwijs) de Kwaliteitswaaier toe. Schoolleiders Mark Brijan (VO – de Marke) en Linda Pereboom (PO – Cazemierschool) vertelden hoe zij in hun rol als schoolleider werken aan het bevorderen van het leesonderwijs op school.
NRO Webinar Onderwijskansen: Leesmotivatie
Mirjam Snel (Hogeschool Utrecht) en Ingrid Elijzen (Alan Turing school) spreken in dit webinar over effectief werken aan leesmotivatie in de praktijk en de wetenschappelijke onderbouwing daarvan.
Webinar | De rol van de bestuurder bij de verbetering van het leesonderwijs
Tijdens het webinar op 11 april gaf Mirjam Snel (voorzitter Kennistafel Effectief Leesonderwijs) uitleg over de Kwaliteitswaaier. Bestuurders Cristel Wieman (Stichting Klasse) en Dirk Speelman (VariO Onderwijsgroep) vertelden hoe zij binnen hun bestuur werken aan het leesonderwijs. Kijk hier het webinar terug.
Webinar | Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen: In de praktijk
In dit webinar geven hogeschool hoofddocent en voorzitter Kennistafel Mirjam Snel en leraren Eline Klaassen (Maasplein, po) en Caroline Wisse (Globe, vo), onder begeleiding van dagvoorzitter Bart Staijen, je inzichten uit wetenschap en praktijk over effectief leesonderwijs.
Terugblik | Avond van de leraar #4: Effectief Leesonderwijs
Hoe is leesonderwijs bij jou op school georganiseerd? Hoe ontwikkel je leesonderwijs duurzaam en effectief? Wat is nodig in het klaslokaal en in de schoolorganisatie? Deze vragen stonden centraal tijdens de Avond van de leraar over Effectief Leesonderwijs op dinsdag 18 april 2023. Kijk deze avond terug.
Webinar Didactief over diep lezen
Het begrijpend leesniveau van Nederlandse leerlingen daalt hard. Wat kunnen we doen om het tij te keren? In dit webinar geven hoogleraar Eliane Segers (UT) en leerkracht en leesexpert Heleen Bührs (Alan Turingschool) je inzichten uit wetenschap en praktijk. Vol concrete tips waarmee je direct aan de slag kunt op je eigen school.
Derde meet up | Kennistafel Effectief Leesonderwijs
Op 22 juni 2022 organiseerde de Kennistafel Effectief Leesonderwijs een derde online meet up. Deelnemers kregen hierbij inspiratie en handvatten aangereikt om het leesonderwijs op school (verder) vorm te geven. Bekijk de meet up.
Tweede meet up | Effectief leesonderwijs po/vo
Hoe is leesonderwijs bij jou op school georganiseerd? Hoe ontwikkel je leesonderwijs duurzaam en effectief? Wat is nodig in het klaslokaal en in de schoolorganisatie? Tijdens de tweede online meet up ‘Effectief Leesonderwijs’ op 9 mei 2022 werden handvatten en inspiratie geboden om het leesonderwijs op school (verder) vorm te geven.
Eerste meet up | Effectief Leesonderwijs po/vo
Hoe ontwikkel je leesonderwijs duurzaam en effectief? Wat is nodig in het klaslokaal en in de schoolorganisatie? Op 31 maart 2022 organiseerde de Kennistafel een online meet up ‘Effectief leesonderwijs: van weten naar doen!’, waarbij deze vragen centraal stonden.
Webinar | Leesmotivatie
Hoe zorg je nou dat je leerlingen uit zichzelf hun leesboek pakken, thuis en op school? In dit webinar vertelt hoogleraar Roel van Steensel wat we weten uit onderzoek. Docent Nederlands Caroline Wisse geeft concrete tips uit de praktijk. Zowel nuttig voor po als vo!
Artikelen
Artikel | Kennistafel Effectief Leesonderwijs: gezamenlijk en in samenhang van weten naar doen
In dit artikel verkennen Wenckje Jongstra, Mirjam Snel en Tes Schmeink mogelijke antwoorden om het leesonderwijs te verbeteren en belichten daarbij de rol van de landelijke Kennistafel Effectief Leesonderwijs.
Artikel | Leesonderwijs in het vo
Leesvaardigheid en leesmotivatie zijn al tijden onderwerp van zorg in het onderwijs en de maatschappij. Dat lezen alleen bij het vak Nederlands thuishoort, geldt steeds meer als achterhaald, zo laten de twee scholen zien die in dit artikel aan het woord komen. ‘Wij willen een ‘leesprofielschool’ zijn.’ Één van deze scholen is het Globe College, lid van de Kennistafel Effectief Leesonderwijs.
Artikel | Samen bouwen aan leesonderwijs
De leesvaardigheid van Nederlandse leerlingen moet beter. Een speciale Kennistafel probeert daarin verandering te brengen. Wat is er eigenlijk nodig voor goed leesonderwijs? In de Kennistafel Effectief Leesonderwijs buigen experts zich over deze kwestie, onder wie leraar Erik van den Hoogenband van obs Het Galjoen in Den Haag en bestuurder Cristel Wieman van Stichting Klasse uit Gouda. Lees hier het artikel over de Kennistafel Effectief Leesonderwijs van Didactief.
Schoolleider en bestuurder hebben cruciale rol als het gaat om leesonderwijs
De Kwaliteitswaaier is een instrument die in zowel het primair als het voortgezet onderwijs gebruikt kan worden om effectief leesonderwijs te bieden. In een dubbelinterview met Mirjam Snel, voorzitter van de Kennistafel en werkzaam bij Hogeschool Utrecht, en Cristel Wieman, bestuurder van Stichting Klasse en lid van de Kennistafel, wordt duidelijk dat de Kwaliteitswaaier vooral een praktische tool is voor meerdere rollen in het onderwijs.
Praktijkvoorbeelden
Werken aan taalgericht vakonderwijs
Steeds meer docenten van Yuverta vmbo Roermond geven taalgericht vakonderwijs (TVO). Dat wil zeggen dat zij in hun lessen niet alleen aan vakinhoudelijke doelen, maar ook aan taaldoelen werken waardoor leerlingen niet alleen vakinhoudelijk sterker worden maar ook hun taalvaardigheden verbeteren. Lees hier het praktijkvoorbeeld met een wetenschappelijke reflectie van Els Stronks, Hoogleraar Vroegmoderne Nederlandse letterkunde (Universiteit Utrecht).
Het begint met leesplezier
Vier jaar geleden ging het leesonderwijs van de sbo Koningin Julianaschool in Culemborg rigoureus op de schop. De resultaten liegen er niet om: de leesmotivatie en de leesvaardigheid van de kinderen zijn sindsdien aanzienlijk verbeterd. Hoe ziet het leesonderwijs nieuwe stijl eruit? En wat maakt dat het succesvol is? Lees hier het praktijkvoorbeeld met een wetenschappelijke reflectie van Suzanne Bogaerds-Hazenberg, onderzoeker Effectief Leesonderwijs (leesonderwijs.com & Radboud Universiteit).
Lezen en praten over maatschappelijke thema’s
In de leesbevorderingsprojecten van het CSG Augustinus in Groningen gaan lezen en burgerschapsvorming hand in hand. Met een van deze projecten won de school in 2022 de Nationale Onderwijsprijs. Het stimuleerde docent Nederlands Dirk Spijk, één van de bedenkers van dit project, om meer leesbevorderingsprojecten op te zetten. Dat past mooi in het taalbeleid van het Augustinus, waarin lezen een prominente plaats heeft. Lees hier het praktijkvoorbeeld met een wetenschappelijke reflectie door Yra van Dijk, Modern letterkundige, lerarenopleider en gasthoogleraar bij Institute of the Arts in Society (Universiteit Leiden).
Waalwijk Taalrijk: een doorlopende leesbevorderingslijn
Een doorlopende leeslijn, een leesmonitor en de inzet van lees- en mediaconsulenten; het zijn belangrijke ingrediënten van het programma ‘Waalwijk Taalrijk’, waarin de gemeente Waalwijk, de bibliotheek, scholen, kinderopvang- en welzijnsorganisaties samenwerken om de taalontwikkeling en het leesplezier van kinderen en jongeren te stimuleren. Alle po- en vo-scholen in Waalwijk doen mee. Lees hier het praktijkvoorbeeld met een wetenschappelijke reflectie van Prof. dr. Paul van den Broek, Hoogleraar Cognitieve en Neurobiologische Grondslagen van Leren en Doceren (Universiteit Leiden).
Het Vlietland College in Leiden | Taalbeleid is van ons allemaal
Een schoolbrede, vakoverstijgende aanpak en de inzet van zogenoemde ‘taalambassadeurs’ zijn twee in het oog springende kenmerken van het taalbeleid van het Vlietland College in Leiden. Op basis van literatuuronderzoek én onderzoek in de schoolpraktijk, ontwikkelde de school beleid om de leesvaardigheid van leerlingen te verbeteren. Mede dankzij de inspanningen van een taalwerkgroep besteden docenten van alle vakken nu aandacht aan lezen. Lees hier het praktijkvoorbeeld met een wetenschappelijke reflectie van Prof. dr. Roel van Steensel, Hoogleraar Leesgedrag bij Vrije Universiteit Amsterdam.
Verbeteren leesvaardigheid is een kwestie van lange adem
De vaardigheid om teksten diepgaand te verwerken en het leesplezier van Nederlandse leerlingen dalen. Hoewel elke school dat tij graag wil keren, blijkt het in de praktijk vaak lastig. Deze twee scholen laten zien wat voor hen de sleutel was tot succes: klein beginnen. ‘We wilden liever een succeservaring met zijn allen, dan verzanden in iets groots wat niet afkomt.’
Goed kunnen lezen is essentieel voor alle vakken
De vaardigheid om teksten diepgaand te verwerken en het leesplezier van Nederlandse leerlingen dalen. Hoewel elke school dat tij graag wil keren, blijkt het in de praktijk vaak lastig. De Bonifatius mavo constateerde een aantal jaren geleden een dalende leesvaardigheid bij haar leerlingen. Een sectieoverstijgend team van docenten ging ermee aan de slag.
Tachtig minuten les creëert ruimte voor coaching en keuzes
Na drie jaar ‘oefenen’ in speciale klassen, start Over Betuwe College Bemmel in schooljaar 2020-2021 met een coachende aanpak en een 80-minutenrooster voor alle leerlingen. Lees in dit praktijkvoorbeeld waarom de school voor deze verandering kiest.
Meer taal, beter leren
Ongeveer 95 procent van de leerlingen in het voortgezet onderwijs is functioneel geletterd: zij kunnen eenvoudige teksten over alledaagse onderwerpen begrijpen. Maar ongeveer een kwart lukt het niet om complexere teksten te verwerken. Daarom geeft Vereniging OMO structurele aandacht aan taal, in samenwerking met de bibliotheken in Noord-Brabant. ‘We willen de leesmotor aan de gang krijgen.’ Lees het artikel uit het VO-magazine.
Meer lezen is essentieel: “Nederlands is het smeermiddel tussen de vakken”
Leesmotivatie, de zin om een boek te pakken en op te gaan in de wereld die geschetst wordt, neemt af. Dat blijkt uit de recente Staat van Onderwijs. Hoe krijg je leerlingen weer aan het lezen? “De crux is dat je een link legt met de leefwereld van je leerlingen.” Aan het woord is Didy Pijpker, docent Nederlands aan de Rutger Kopland School in Siddeburen. Waarom is het zo belangrijk om de leesmotivatie en de leesvaardigheid te verhogen?